Na czym polega phishing i jak się przed nim bronić?

Redakcja: Marek Kamiński. 2024-07-12 – ostatnia aktualizacja. Wiarygodne źródło informacji Artykuły w serwisie KredytyPorownywarka.pl są starannie opracowywane przez doświadczonych autorów, bazując na wiarygodnych źródłach. Wykorzystujemy dane z renomowanych raportów branżowych, analiz rynkowych oraz opinii ekspertów finansowych. Nasze publikacje mają charakter informacyjny i edukacyjny, nie są poradami inwestycyjnymi ani rekomendacjami finansowymi. Dążymy do dostarczania czytelnikom rzetelnej wiedzy, pomagającej w podejmowaniu świadomych decyzji finansowych..

Ta liczba obrazują skalę problemu i podkreślają, jak istotne jest zrozumienie mechanizmów działania phishingu oraz nauczenie się skutecznej obrony przed nim. W cyfrowym świecie, gdzie nasze dane osobowe, finanse i tożsamość są ściśle powiązane z aktywnością online, umiejętność rozpoznawania i unikania ataków phishingowych staje się kluczową kompetencją cyfrową.

W artykule poruszymy istotę phishingu, analizując jego metody, cele i konsekwencje. Przyjrzymy się również skutecznym strategiom obrony, które pomogą nam bezpiecznie nawigować w coraz bardziej złożonym krajobrazie cyberbezpieczeństwa.

Zrozumienie phishingu to pierwszy krok do skutecznej ochrony naszej cyfrowej tożsamości i zasobów w erze, gdzie granica między światem realnym a wirtualnym staje się coraz bardziej płynna.

Czym jest phishing i na czym bazuje?

Phishing to wyrafinowana forma cyberprzestępczości, która łączy w sobie elementy inżynierii społecznej i technologii, aby zwieść użytkowników internetu i wyłudzić od nich wrażliwe informacje.

Nazwa ta, fonetycznie nawiązująca do angielskiego słowa „fishing” (z ang. łowienie ryb), trafnie oddaje istotę tego procederu – przestępcy, niczym wprawni wędkarze, zarzucają swoją „przynętę” w cyfrowe wody, licząc na to, że nieświadome ofiary „połkną haczyk”.

Na czym bazuje phishing? Istota phishingu polega na tworzeniu przekonujących, choć fałszywych, komunikatów, które mają na celu wzbudzenie zaufania odbiorcy. Cyberprzestępcy często podszywają się pod znane instytucje, firmy kurierskie, banki (w tym i tzw. „metoda na BLIK-a”), urzędy państwowe, a nawet naszych znajomych. Ich celem jest nakłonienie ofiary do podjęcia określonych działań, najczęściej ujawnienia poufnych danych, takich jak loginy i hasła do kont bankowych, mediów społecznościowych czy systemów firmowych.

Ataki phishingowe mogą przybierać różne formy:

• E-maile phishingowe. Najbardziej klasyczna forma, gdzie przestępcy wysyłają wiadomości e-mail, które wyglądają jak oficjalna korespondencja od zaufanych instytucji.
• SMS phishing (smishing). Wykorzystuje wiadomości tekstowe do rozprzestrzeniania fałszywych komunikatów.
• Phishing przez media społecznościowe. Coraz popularniejsza metoda, gdzie atakujący wykorzystują platformy społecznościowe do rozprzestrzeniania szkodliwych linków lub wyłudzania informacji.
• Vishing. Forma phishingu wykorzystująca rozmowy telefoniczne do wyłudzania informacji.

Kluczowym elementem skuteczności phishingu jest jego zdolność do manipulowania emocjami odbiorcy. Przestępcy często wykorzystują poczucie pilności, strachu lub ciekawości, aby skłonić ofiarę do szybkiego, nieprzemyślanego działania. Mogą na przykład straszyć zablokowaniem konta bankowego, obiecywać atrakcyjne nagrody lub informować o rzekomych problemach z przesyłką.

Wiadomości phishingowe są często starannie przygotowane, aby jak najbardziej przypominać autentyczną korespondencję. Mogą zawierać oficjalne logo, profesjonalnie brzmiące treści i pozornie wiarygodne adresy nadawców. Jednakże, przy bliższej analizie, często można zauważyć subtelne różnice, takie jak drobne błędy w adresie e-mail czy niestandardowe linki.

Zrozumienie mechanizmów działania phishingu jest kluczowe dla skutecznej obrony przed tego typu atakami. W erze, gdzie nasze życie coraz bardziej przenosi się do sfery cyfrowej, umiejętność rozpoznawania prób phishingu staje się niezbędną kompetencją dla każdego użytkownika internetu.

Czym różni się phishing od ataku o nazwie spear phishing?

Phishing i spear phishing, choć oparte na podobnych zasadach, różnią się znacząco w swojej precyzji, skali i potencjalnym zagrożeniu. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla skutecznej ochrony przed coraz bardziej wyrafinowanymi atakami cyberprzestępców.

Czym się różni phishing od spear phishingu? Tradycyjny phishing to szeroko zakrojona kampania, często przypominająca sieć zarzuconą na duży obszar w nadziei na złapanie przypadkowych ofiar. Atakujący wysyłają tysiące, a nawet miliony generycznych wiadomości, licząc na to, że choćby niewielki procent odbiorców da się nabrać. Te ataki są zazwyczaj mniej spersonalizowane i mogą zawierać oczywiste błędy lub niespójności, które czujny odbiorca jest w stanie zauważyć.

Spear phishing natomiast to precyzyjnie wymierzona „włócznia” skierowana w konkretny cel. Jest to zdecydowanie bardziej wyrafinowana i niebezpieczna forma ataku. W przeciwieństwie do masowego phishingu, spear phishing koncentruje się punktowo, na pojedynczych osobach lub małych grupach, takich jak pracownicy konkretnej firmy czy członkowie określonej organizacji.

Kluczowe różnice między phishingiem a spear phishingiem obejmują:

• Personalizacja. Ataki spear phishingowe są głęboko spersonalizowane. Przestępcy mogą używać imienia i nazwiska ofiary, odwoływać się do konkretnych projektów czy relacji biznesowych, co sprawia, że wiadomość wydaje się niezwykle wiarygodna.
• Rekonesans. Spear phishing poprzedzony jest dokładnym rozpoznaniem. Atakujący zbierają szczegółowe informacje o celu, analizując profile w mediach społecznościowych, strony internetowe firm, czy nawet pozyskując dane z wewnętrznych źródeł.
• Wiarygodność. Wiadomości spear phishingowe są często nie do odróżnienia od prawdziwej korespondencji. Mogą zawierać poprawne logo firmy, właściwe sygnatury e-mail, a nawet odwoływać się do aktualnych wydarzeń w firmie czy organizacji.
• Skuteczność. Ze względu na wysoki poziom personalizacji i poziom przygotowania, ataki spear phishingowe mają znacznie wyższy wskaźnik skuteczności niż tradycyjny phishing.
• Cel ataku. Podczas gdy tradycyjny phishing często skupia się na kradzieży danych osobowych lub pieniędzy, spear phishing może mieć bardziej złożone cele, takie jak uzyskanie dostępu do poufnych informacji korporacyjnych, sabotaż czy szpiegostwo przemysłowe.
• Trudność wykrycia. Spear phishing jest znacznie trudniejszy do wykrycia przez standardowe systemy bezpieczeństwa, ponieważ wiadomości są często unikalne i nie pasują do typowych wzorców ataków phishingowych.

Obrona przed spear phishingiem, podobnie jak i przed phishingiem wymaga nie tylko czujności, ale także głębszego zrozumienia kontekstu biznesowego i osobistego. Pracownicy muszą być szczególnie ostrożni wobec nietypowych próśb, nawet jeśli wydają się pochodzić od zaufanych źródeł.

Regularne szkolenia z zakresu bezpieczeństwa, symulacje ataków i wdrażanie zaawansowanych systemów ochrony przed zagrożeniami stają się niezbędne w walce z tą wyrafinowaną formą cyberprzestępczości.

Phishing w przykładach

Podstawową zasadą bezpieczeństwa jest zachowanie ostrożności wobec nieznanych nadawców i podejrzanych linków. Wstrzymanie się od klikania w załączone odnośniki to pierwszy krok w ochronie przed potencjalnymi zagrożeniami.

Szczególną uwagę należy zwrócić na adresy URL zawarte w wiadomościach. Oszuści często wykorzystują skrócone linki (tzw. tiny-URL) lub domeny łudząco podobne do oryginalnych, różniące się np. literą lub wyrazem: „pekaoBP.pl” zamiast prawdziwego „pkobp.pl„.

Przykładem może być również próba włamania się na konto w banku dokonując sprzedaży na Allegro. Po wystawieniu przedmiotu, za jakiś czas sprzedający otrzymuje wiadomość od potencjalnego kupującego, z prośbą o podanie maila. Krótko po tym na podany adres mailowy wpływa wiadomość od „Allegro”, że przedmiot został sprzedany i należy… zalogować się do banku, aby sfinalizować transakcję (!). Przy bliższym przyjrzeniu się wiadomości mailowej, okazuje się, że jest ona fałszywa. Na przykład w stopce wiadomości zamieszczony jest inny adres mailowy (najczęściej ten, o który „poprosił” przestępca) niż ten, który jest przypisany do konto na portalu aukcyjnym.

Subtelne różnice mogą być kluczowe w identyfikacji prób phishingu. Weryfikacja autentyczności e-maila wymaga krytycznego spojrzenia na jego treść (błędy gramatyczne i stylistyczne), formatowanie, adres domeny, certyfikat bezpieczeństwa (https – TAK, http – NIE) i dane nadawcy.

Profesjonalne firmy w zasadzie nie proszą o poufne informacje drogą mailową, banki NIGDY nie wymagają logowania na konto przez wiadomość mailową, a błędy językowe czy nietypowe adresy zwrotne mogą sygnalizować oszustwo.

W razie wątpliwości, zaleca się bezpośredni kontakt z rzekomym nadawcą poprzez oficjalne kanały komunikacji, np. telefonicznie, by potwierdzić prawdziwość wiadomości

Jak rozpoznać czy wiadomość mailowa jest prawdziwa czy fałszywa?

Rozpoznanie autentyczności e-maila staje się coraz trudniejszym wyzwaniem, ponieważ cyberprzestępcy doskonalą swoje techniki, tworząc wiadomości, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się wiarygodne. Jednak istnieją pewne sygnały ostrzegawcze, które pomogą Ci odróżnić prawdziwe komunikaty od prób oszustwa.

Zwróć uwagę na język wiadomości. Błędy gramatyczne i stylistyczne są bardzo charakterystyczne. Brak polskich znaków diakrytycznych czy niestaranna interpunkcja to pierwsze czerwone flagi.

Przyjrzyj się uważnie adresowi nadawcy. Czy rzeczywiście odpowiada on organizacji, którą rzekomo reprezentuje? Profesjonalizm w wyglądzie wiadomości, obecność oficjalnych logotypów, stopki z danymi nadawcy i poprawność danych kontaktowych również mogą być wskazówką co do jej autentyczności.

Zwróć uwagę czy mail został zaadresowany do Ciebie? Pojawia się Twoje imię i nazwisko czy może odnosi się do „klienta” lub „współpracownika”?

Podejrzliwie traktuj e-maile wywierające presję czasu lub grożące konsekwencjami. Prawdziwe instytucje rzadko używają takich taktyk. Pamiętaj, że banki i urzędy nigdy nie proszą o poufne dane, uregulowanie należności podatkowych czy zalogowanie się na konto przez e-mail czy SMS. W razie wątpliwości, zawsze lepiej zweryfikować wiadomość bezpośrednio u źródła, dzwoniąc na oficjalny numer instytucji.

Bądź szczególnie ostrożny wobec ofert, które wydają się zbyt piękne, by były prawdziwe – najczęściej takie właśnie są. Nikt nie da Tobie pieniędzy za darmo!

Uważaj również na linki, nawet te przesłane przez znajomych:

• Ich konta mogły zostać przejęte przez oszustów. Przestępcy uzyskują w nielegalny sposób kontrolę nad kontami społecznościowymi FB, X i podszywają się pod znajomych i rodzinę.
• Skrócone linki również są niebezpieczne. Zanim klikniesz, najedź myszką na link, ale nie klikaj – na dole przeglądarki, z której korzystasz, wyświetli się adres strony, do której prowadzi link.

Twoją najlepszą obroną jest czujność i zdrowy rozsądek. W przypadku jakichkolwiek podejrzeń, lepiej oznaczyć wiadomość jako spam i poinformować dostawcę usługi pocztowej. Pamiętaj, że lepiej być nadmiernie ostrożnym, niż paść ofiarą cyberprzestępców.

Jak i do kogo zgłaszać podejrzenie phishingu?

Wykrycie potencjalnego ataku phishingowego to dopiero pierwszy krok w walce z cyberprzestępczością. Kluczowe jest podjęcie odpowiednich działań, aby chronić nie tylko siebie, ale i innych użytkowników internetu.

W Polsce istnieją dedykowane kanały do zgłaszania takich incydentów, które umożliwiają szybką reakcję specjalistów.

Pierwszym punktem kontaktu powinien być CERT Polska – zespół ekspertów zajmujący się bezpieczeństwem cybernetycznym. Proces zgłoszenia jest prosty i nie wymaga specjalistycznej wiedzy technicznej. Wystarczy odwiedzić oficjalną stronę CERT Polska (https://incydent.cert.pl/) i wypełnić przygotowany formularz, załączając podejrzaną wiadomość. Ta procedura pozwala specjalistom na szybką analizę zagrożenia i podjęcie odpowiednich kroków.

W przypadkach, gdy podejrzewamy, że padliśmy ofiarą oszustwa lub mamy mocne dowody na próbę takiego działania, niezbędne jest również powiadomienie organów ścigania.

Zgłoszenie na Policję lub do prokuratury może pomóc w prowadzeniu śledztwa i potencjalnym ujęciu sprawców. Pamiętajmy, że szybka reakcja jest kluczowa w ograniczaniu zasięgu ataków phishingowych i minimalizowaniu ich skutków.

¹ Raport roczny z działalności CERT Polska 2022 https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/5203,Raport-CERT-2022.html.
Dla każdego – cyberhigiena https://www.gov.pl/web/baza-wiedzy/cyberbezpieczenstwo.